Korona-virusna bolest 2019 (COVID-19) je pandemija nastala zbog teškog akutnog respiratornog sindroma izazvanog koronavirusom 2 (SARS-CoV-2). Laboratorijska dijagnostika COVID-19 ima veliki značaj kako u postavljanju dijagnoze tako i u određivanju stadijuma bolesti, prognozi, terapijskom monitoringu i epidemiološkom nadzoru. Međunarodna federacija za kliničku hemiju i laboratorijsku medicinu (International Federation of Clinical Chemistry and Laboratory medicine, IFCC) dala je preporuke za biohemijske laboratorije o COVID-19, dostupne na sajtu: https://www.ifcc.org/ifcc-news/2020-03-26-ifcc-information-guide-on-covid-19/
Dosadašnja istraživanja laboratorijskih i kliničkih stručnjaka data kroz publikovane rezultate ukazuju na veliki značaj praćenja nekoliko rutinskih biohemijskih parametara koji mogu, pored procene težine bolesti, ukazati i na progresiju COVID-19, čime imaju istovremeno i ulogu prognostičkih biomarkera. Na osnovu objavljenih literaturnih podataka izdvaja se grupa preporučenih laboratorijskih analiza koje se najčešće mogu uraditi u svakoj rutinskoj kliničko-biohemijskoj laboratoriji.
Najčešće uočene promene kod odraslih pacijanata manifestuju se limfopenijom (35-75% slučajeva), kao posledicom smanjenog imunološkog odgovora na virusnu infekciju, koja u slučaju razvoja komplikacija i neželjenog ishoda bolesti može biti praćena povećanim brojem neutrofila i ukupnih leukocita, što može da ukazuje na pojavu bakterijske (super)infekcije. Ovakvo stanje najčešće je praćeno sa sniženim brojem trombocita, kao posledicom potrošne (diseminovane) koagulopatije, uz povišen D-dimer (36–43%) i protrombinsko vreme kao posledice aktivirane koagulacije i/ili potrošne koagulopatije. Kod pacijenata sa COVID-19 uočavaju se i niske koncentracije hemoglobina (41–50% slučajeva). Karakterističan nalaz uz limfopeniju je povećana aktivnost LDH (27–92% slučajeva) i niska koncentracija serumskog albumina (50–98% slučajeva). Povišena koncentracija CRP (75–93% slučaja), koja je veoma zastupljena, ukazuje na tešku virusnu infekciju/viremiju/sepsu, koju prati i povećana brzina sedimentacije eritrocita (do 85% slučajeva) [1]. Povećana koncentracija prokalcitonina ukazuje na bakterijsku (super)infekciju. Vrlo često povećana koncentracija feritina ukazuje na visok nivo inflamacije, na šta često ukazuju i povećani citokini, posebno IL-6 (sindrom citokinske oluje).
Osim toga, brojni laboratorijski parametri imaju potencijal za predviđanje razvoja komplikacija i neželjenog ishoda bolesti: povišene aktivnosti ALT, AST – oštećenje jetre i/ili drugih organa, povišena koncentracija bilirubina – oštećenje jetre, povišena koncentracija kreatinina – oštećenje bubrega, povišena koncentracija kardijačnog troponina (TnI) – oštećenje srca.
Kod starijih pacijenata laboratorijski nalaz limfopenije i povišena aktivnost LDH na prijemu u bolnicu sreću se češće kod pacijenata sa težom formom bolesti, koji se zbrinjavaju u jedinicama intenzivne nege. Ovi parametri mogu biti korisni za procenu neophodnosti hitnog zbrinjavanja pacijenata. Takođe, u toku hospitalizacije pacijenata u jedinicama intenzivne medicinske nege uočen je razvoj neutrofilije [2].
Neki od raspoloživih podataka ukazuju da uzrok povišenog mortaliteta u COVID-19 infekciji može biti hiperinflamatorni sindrom (citokinska oluja sa multiplim otkazivanjem organa), što bi eventualno moglo da ukaže na potrebu za uvođenjem imunosupresiva u terapiju. Ovi podaci sugerišu potrebu da se kod svih pacijenata sa teškim oblikom COVID-19 obavi laboratorijska procena hiperinflamatornog sindroma (koncentracija feritina, broj trombocita, brzina sedimentacije eritrocita i drugi) [3].
Ispitivanje kliničkih i laboratorijskih prediktora smrtnog ishoda kod infekcije COVID-19 ukazalo je na to da su starija životna dob, prisustvo komorbiditeta i sekundarna infekcija najznačajniji klinički prediktori fatalnog ishoda. Najznačajniji laboratorijski parametri koji bi mogli da se dovedu u vezu sa povišenim mortalitetom jesu povišen kardijačni troponin, mioglobin, CRP i IL-6. Između umrlih i preživelih pacijenata bile su prisutne razlike i u broju leukocita, limfocita, trombocita, kao i u koncentracijama albumina ukupnog bilirubina, ureje i kreatinina [4].
1. Lippi G, Plebani M. Laboratory abnormalities in patients with COVID-2019 infection. Clinical Chemistry and Laboratory Medicine (CCLM). 2020 Mar 3. PMID: 32119647
2. Fan BE, Chong VC, Chan SS, Lim GH, Lim KG, Tan GB, Mucheli SS, Kuperan P, Ong KH. Hematologic parameters in patients with COVID-19 infection. American journal of hematology. 2020 Mar 4. PMID: 32129508
3. Mehta P, McAuley DF, Brown M, Sanchez E, Tattersall RS, Manson JJ. COVID-19: consider cytokine storm syndromes and immunosuppression. The Lancet. 2020 Mar 16. PMID: 32192578
4. Ruan Q, Yang K, Wang W, Jiang L, Song J. Clinical predictors of mortality due to COVID-19 based on an analysis of data of 150 patients from Wuhan, China. Intensive Care Medicine. 2020 Mar 3:1-3. PMID: 32125452
U okviru edukativnog teksta sa IFCC sajta dati su i linkovi za 4 webinara sa slobodnim pristupom, koji su sa svojim informacijama korisni svim zdravstvenim radnicima koji se bave laboratorijskom dijagnostikom:
1. Free Course on COVID-19 from AACC Learning Lab: AACC developed this content withleading scientists as part of American Association of Clinical Chemistry Learning Lab on NEJM Knowledge+. The free coursecovers COVID-19 transmission, complications, diagnosis, and more.
2. Free AACC Laboratory Pearl on COVID-19: The Pearl by Dr. Lippi reveals potential origins for the virus, how it attacks the body, it’s symptoms, and associated laboratory abnormalities.
3. Free AACC Clinical Chemistry Podcast – Why Clinical Labs Are Essential to Containing COVID-19: Dr. Matthew Binnicker gives an update on the coronavirus outbreak and discusses what is needed to bring this global epidemic under control.
4. Free AACC Clinical Chemistry Podcast – Molecular Diagnosis of a Novel Coronavirus: Dr. Leo Poon of the University of Hong Kong gives expert insight into the 2019 novel coronavirus, and discusses the new molecular diagnostic assays his team has developed to detect and quantify this virus.
Autor: doc.dr Zorica Šumarac